✨Dòng họ Đặng ở Lương Xá

Dòng họ Đặng ở Lương Xá là một dòng họ có lịch sử lâu đời ở Việt Nam, định cư ở thôn Lương Xá thuộc tỉnh Hà Tây từ khoảng thế kỷ 15.

Lịch sử

Dòng họ Đặng ở Lương Xá là một chi của họ Đặng định cư lâu đời ở thôn Lương Xá huyện Chương Đức, về sau thuộc xã Lam Điền, huyện Chương Mỹ, tỉnh Hà Tây (nay là Hà Nội). Người được xem là thủy tổ của chi này là Đặng Huấn, cha của Đặng Thị Ngọc Dao. Về sau, Ngọc Dao được gả làm thứ phi của chúa Trịnh Tùng, lại sinh ra Trịnh Tráng nối ngôi chúa Trịnh. Bản thân Đặng Huấn và con cháu của ông đã từng trực tiếp tham gia vào cuộc chiến tranh lâu dài giữa chúa Trịnh và nhà Mạc, góp công vào việc lập nên và củng cố chính quyền Lê Trịnh lúc bấy giờ. Trong những năm Đức Long thơi vua Lê Thần Tông, Thanh Đô vương Trịnh Tráng nhớ đến công lao của các công thần bèn cho phối hưởng 4 người vào cung miếu của 4 trấn, trong đó có Đặng Huấn.

Bên cạnh công huân là yếu tố thân thích từ ban đầu, gia tộc họ Đặng liên tục nắm giữa quân đội nhà Trịnh, nhiều thế hệ nhậm chức quan lớn trong triều đình Lê Trịnh, có người được phong chức tước. Trong cuốn Lịch triều hiến chương loại chí của Phan Huy Chú có ghi lại một câu tục ngữ được truyền tụng trong dân gian cuối thời Lê trung hưng là "Đánh giặc họ Hàm, làm quan họ Đặng". Trong đó "Đánh giặc họ Hàm" là nói về dòng dõi danh tướng Đinh Văn Tả ở Hàm Giang, Cẩm Giàng, Hải Dương, có nhiều tướng nổi tiếng về chỉ huy thủy quân và đánh thủy chiến. Còn "làm quan họ Đặng" chính là nói về dòng dõi Đặng Huấn, với các con cháu đều được phong công, phong hầu, nhiều người làm trấn thủ các tỉnh lớn, có người làm đến Bồi tụng, nhiều đời thông gia với chúa Trịnh, quyền uy nhất mực một thời. Đặng Huấn được Trịnh Kiểm để ý, phong làm Khổng Lý hầu, sau thăng lên tước Nghĩa Quận công. Năm 1579, Đặng Huấn đem quân chặn đánh quân Mạc ở Thái Đường, huyện Vĩnh Lộc. Quân Mạc bị phá tan, hơn nghìn người bị chém, Mạc Kính Điển thua lớn phải rút quân, Đặng Huấn được luận công phong làm Tả đô đốc, thự phủ sự ở Tây quân, chức Thái phó. Ông qua đời vào năm 1583, được truy tặng chức Nam quân đô đốc, Chưởng phủ sự thái úy, thụy là Cương Chính.

Dòng trưởng

Dòng trưởng của dòng họ được truyền thừa bởi các "tông tử", tức con trai nối dõi, thường là con đích do chính thất sinh ra mà không nhất thiết là con trưởng. Nghĩa Quốc công Đặng Huấn có 2 con trai là Hà Quận công Đặng Tiến Vinh và Thụy Khê hầu Đặng Thế Kỵ. Đặng Thế Kỵ không có con trai, Đặng Tiến Vinh lại vừa là con trai trưởng vừa là con đích do phu nhân họ Lê sinh ra, vì vậy mà trở thành người nối dõi. Chánh thất của Đặng Tiến Vinh là phu nhân họ Đỗ sinh được 4 người con trai nhưng con trai cả là Triều Lương hầu Đặng Sức mất sớm, con thứ là Thái tể Doanh Quận công Đặng Thế Tài trở thành người nối dõi.

Doanh Quận công có tất cả 8 người con trai trong đó con trai trưởng là Tần Quận công Đặng Tiến Quyền do phu nhân họ Nguyễn sinh ra. Phu nhân họ Nguyễn là cháu gái của Thái tể Lỵ Quốc công, con gái của Giao Quận công, vốn là chính thất nhưng sau khi Đặng Thế Tài cưới quận chúa Ngọc Thác, con gái của chúa Trịnh Tráng, thì Quận chúa trở thành chính thất. Con trai do quận chúa sinh ra là Yên Quận công Đặng Tiến Thự vốn là con trai thứ hai cũng trở thành đích trưởng tử thừa kế dòng dõi. Tiến Thự có tất cả 14 người con trai, trong đó người con cả vốn là Lai Quận công Đặng Tiến Sở nhưng cũng không được thừa kế dòng dõi khi Tiến Thự cưới quận chúa Ngọc Thuyên, con gái của chúa Trịnh Tạc, và sinh ra Gia Quận công Đặng Tiến Lân.

9 đời dòng trưởng của chi họ Đặng ở Lương Xá và một nhân vật tham gia biên soạn gia phả gia tộc (được tô màu ):

Một số nhân vật nổi bật

Hậu duệ

• Đặng Thị Ngọc Dao (hay Ngọc Giao), con gái thứ của Nghĩa Quốc công Đặng Huấn, thứ phi của Trịnh Tùng, mẹ của chúa Trịnh Tráng, được tôn phong là Thái phi.
• Đặng Tiến Vinh: được phong tước Hà Quận công, từng làm đến chức Đô đốc, Thái bảo, được triều Tây Sơn truy phong làm Thượng đặng Đại vương. Đặng Thị Ngọc Phúc (1588–?), được chúa Trịnh Tráng nhận làm con nuôi và phong làm Quận chúa, ban cho họ Trịnh, sau gà cho Tả Trung quân doanh Phó đô tướng Thiếu uý Tư không Nghiêm Quận công. Đặng Thị Xuân Dung (?–1612), được tôn phong là Cao Quyền Công chúa, đến nay vẫn còn miếu thờ (tục gọi là điện vua bà) ở một số xã thuộc tổng Lương Xá. Đặng Thế Tài: được phong tước Doanh Quận công, làm đến chức Phó tướng, Thái bảo, được tặng hàm Đại tư không. * Đặng Tiến Thự, được phong tước Yên Quận công, làm đến chức Thái phó Thống suất các xứ Nghệ An, nhiều lần được phong Đại tư mã, gia phong Đại vương. Ông được chúa Trịnh yêu mến, ban họ Trịnh, lấy tên Trịnh Liễu. Đặng Tiến Lân: con trai của Thái trưởng Quận chúa, cháu ngoại của chúa Trịnh Tạc, được phong tước Gia quận công, làm đến chức Trấn thủ xứ Sơn Nam, Phụ quốc công thần Trung Dực quân doanh, Tả Đô đốc Nam quân, Đại tư mã. Về sau được ban họ Trịnh là Trịnh Lân, tặng chức Đại tư đồ, ban thụy Mẫn Đạt phủ quân. Đặng Tiến Luân: được phong tước Bộc Quận công, từng làm Đốc phủ Sơn Tây, Hải Dương. Đặng Tiến Sở: được phong tước Lai Quận công, cũng từng làm Trấn thủ Sơn Tây. Đặng Đình Tướng: được phong tước Ứng Quận công, từng làm đến chức Đô đốc, được truy tặng là Đại tư không. Lịch triều hiến chương loại chí có ghi chép về việc 3 người con trai của ông đều cưới quận chúa dòng dõi chúa Trịnh, và theo các gia phả họ Đặng thì cả 3 quận chúa đều là con gái của Tấn Quang vương Trịnh Bính – cha của An Đô vương Trịnh Cương. * Đặng Đình Gián: được phong tước Huân Quận công, từng làm đến chức Trấn thủ Sơn Nam, Sơn Tây, kiêm đeo ấn 3 doanh là Trung Dực, Trung Tiệp và Trung Kiên. Đặng Đình Đề: được phong tước Nhuận Phái hầu, từng làm đến Tổng binh Đồng tri. Đặng Đình Thức: được phong tước Thuyên Trung nam, từng làm đến Thị lang bộ Lễ và Tự thừa Thái bộc tự. Đặng Đình Quỳnh: được phong tước Hiển Trung hầu, từng làm đến Tham đốc. Đặng Đình Khôi: được phong tước Dật Hải hầu, từng làm đến Đô chỉ huy Thiêm sự, Lưu thủ xứ Hưng Hoá. ** Đặng Tiến Miên (hay Đình Miên): được phong tước Đô chỉ huy sứ, quyền Trấn thủ Nghệ An kiêm Trấn thủ châu Bố Chính, Trấn thủ các xứ Hải Dương, An Quảng, Sơn Tây, làm đến chức Đô kiểm điểm của Điện tiền Kiểm điểm ty. *** Đặng Tiến Đông (hay Đình Đông, sau đổi tên thành Giản): được phong tước Đông Lĩnh hầu, làm đến chức Vệ quốc Thượng tướng quân, Đô đốc Trấn thủ Thanh Hoa kiêm Nghệ An (sau là Nghĩa An) dưới thời Lê Trịnh, sau đầu quân cho Tây Sơn. Nhà sử học Phan Huy Lê nhận định Đặng Tiến Đông chính là Đô đốc Long lập nhiều đại công cho nhà Tây Sơn nhưng cũng có nhiều ý kiến trái chiều khác.

Phối ngẫu

• Quận chúa Trịnh Thị Ngọc Thác, vợ của Đặng Thế Tài, con gái thứ 2 của Trịnh Tráng, được phong hiệu Công chúa.
• Quận chúa Trịnh Thị Ngọc Trân, vợ của Đặng Thế Khoa, con gái thứ 3 của Trịnh Tráng, em gái cùng mẹ của Phó tướng Khê Quận công Trịnh Trượng, được phong tặng Đoan Trang Công chúa.
• Quận chúa Trịnh Thị Ngọc Mai, vợ của Đặng Thế Khanh, con gái trưởng của Sùng Nghĩa vương Trịnh Kiều.
• Quận chúa Trịnh Thị Ngọc Thuyên, vợ của Đặng Tiến Thự, con gái trưởng của Tây Đô vương Trịnh Tạc, chị cùng mẹ của Khang vương Trịnh Căn, được phong làm Ôn Cung Đoan Tĩnh Thái trưởng Quận thượng chúa. Con trai bà là Đặng Tiến Lân, về sau được ban họ Trịnh.
• Quận chúa Trịnh Thị Ngọc Duyên, vợ của Đặng Thế Công, con gái thứ của Tây Đô vương Trịnh Tạc.
• Quận chúa Trịnh Thị Ngọc Qua, vợ của Đặng Tiến Lân (Trịnh Lân), con gái của Lương Mục vương Trịnh Vịnh, chị em cùng mẹ với Tấn Quang vương Trịnh Bính.
• Quận chúa Trịnh Thị Ngọc Khuy, vợ của Đặng Đình Khôi, con gái thứ 6 của Tấn Quang vương Trịnh Bính.
• Quận chúa Trịnh Thị Ngọc Anh, vợ của Đặng Đình Gián, con gái thứ 4 của Tấn Quang vương Trịnh Bính.
• Quận chúa Trịnh Thị Ngọc Hoàn, vợ của Đặng Đình Đề, con gái thứ 11 của Tấn Quang vương Trịnh Bính.
• Quận chúa Trịnh Thị Ngọc Phương, vợ của Đặng Đình Quỳnh, con gái thứ 12 của Tấn Quang vương Trịnh Bính.
• Quận chúa Trịnh Thị Ngọc Thùy, vợ của Đặng Đình Mật (hay Bật), con gái thứ của An Đô vương Trịnh Cương. Ngoài ra, trong Đặng gia phả hệ do Ngô Thế Long dịch còn ghi nhận quận chúa Trịnh Thị Ngọc Dung, con gái út của Tấn Quang vương Trịnh Bính là vợ của Tự Lộc hầu Đặng Tiến Tự. Tuy nhiên cả Trịnh gia chính phả và nghiên cứu của Phạm Đình Hải đều chép con gái kế út của Tấn Quang Vương là Trịnh Thị Ngọc Dung kết hôn với Hậu Thọ hầu Trịnh Quyền, còn con gái út là Trịnh Thị Ngọc Nghiên/Nhiêu.

Phả hệ

Dưới đây là phả hệ (không đầy đủ) của 9 đời tổ tiên dòng họ Đặng ở Lương Xá bắt đầu từ Nghĩa Quốc công Đặng Huấn và kết thúc ở Thường Hiến hầu Đặng Trần Thường, chỉ nhắc đến những nhân vật có tước vị.

• • có mẹ là quận chúa của họ Trịnh
• • cưới quận chúa của họ Trịnh

• *In đậm: Truyền thừa dòng chính của dòng họ

Hậu duệ Yên Quận công

Hậu duệ Khâm Quận công