✨Chi Chua me đất

Chi Chua me đất (danh pháp khoa học: Oxalis) là một chi chứa khoảng 500-700 loài cây thân thảo thuộc họ Oxalidaceae. Các loài này có ở khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới ở cả hai bán cầu, nhưng một số loài cũng sinh sống tại vùng ôn đới.

Mô tả

nhỏ|trái|[[Hoa đồ của Oxalis.]] Các loại cây thân thảo, sống một năm hoặc lâu năm, thường có củ, thân hành hoặc thân rễ. Thân cây mọc thẳng, leo, hoặc thiếu vắng (nơ lá sát gốc). Các lá kèm thường không có hoặc rất nhỏ, khi có thì hợp sinh với cuống lá. Lá mọc tỏa tia hay mọc so le, 3-4 lá chét. Một số loài thể hiện sự thay đổi nhanh về góc lá để phản ứng với cường độ chiếu sáng cao nhất thời để làm giảm ức chế quang hợp. Cụm hoa đơn độc hoặc xim hoa hay tán gồm 1 đến nhiều hoa mẫu 5; cuống hoa dài, với 2 lá bắc nhỏ ở đỉnh, các lá bắc xuất hiện ở giữa cuống ở các loài có hoa đơn độc. Lá đài khác biệt, xếp lợp có hoặc không có thể chai ở đỉnh. Cánh hoa nhẵn nhụi, màu vàng, đỏ, hồng hay trắng, các anthocyanin và xanthophyll có thể có hoặc không nhưng nói chung chúng ít khi đồng thời có mặt cùng nhau với số lượng lớn đáng kể, điều này có nghĩa là chỉ ít loài có hoa màu da cam tươi, vặn xoắn, đôi khi hợp sinh nhẹ tại gốc, dính liền phía trên vuốt. Mười nhị đều là hữu sinh (nhị sinh sản); chỉ nhị hợp sinh tại gốc hay khác biệt. Mỗi ngăn bầu nhụy có 1-10 lá noãn, xếp thành 2 hàng mỗi ngăn. Quả nang nứt kiểu chẻ vách ngăn theo khe nứt dọc. Hạt 1-10 mỗi ngăn, nhưng thường là ít, với một lớp vỏ dày cùi thịt, nổ tung kiểu đàn hồi.

Các loài

Plants of the World Online liệt kê 553 loài. Nesom, với sự tham khảo, hiệu đính lấy theo Plants of the World Online.

• Oxalis adenophylla – Chua me đất Chile, cỏ ba lá bạc.
• Oxalis albicans – Chua me đất lông, chua me đất trắng, chua me đất rễ cải củ, chua me đất vàng rễ cải củ, chua me đất vàng California.
• Oxalis alpina – Chua me đất núi cao.
• Oxalis ambigua
• Oxalis amblyosepala
• Oxalis arenaria
• Oxalis articulata – Chua me đất hồng, chua me đất trắng, chua me đất đỏ.
• Oxalis ausensis
• Oxalis barrelieri – Chua me đất oải hương.
• Oxalis bowiei – Chua me đất Bowie, cỏ ba lá Cape.
• Oxalis brasiliensis
• Oxalis bulbocastanum
• Oxalis caerulea – Chua me đất lam.
• Oxalis caprina
• Oxalis callosa
• Oxalis chnoodes
• Oxalis commutata
• Oxalis compressa
• Oxalis comptonii
• Oxalis convexula
• Oxalis corniculata – Chua me đất hoa vàng, chua me ba chìa, chua me, rau chua me, me đất, chua me đất bò, chua me đất hoa vàng trườn, người đẹp ngủ, chichoda bhaji (tên gọi tại Ấn Độ). – Chua me đất vàng thường, chua me vàng thường, chua me vàng mọc thẳng, cỏ ba lá chanh, chua me đất vàng, cỏ chua, cây chua.
• Oxalis suksdorfii –Chua me đất vàng miền tây.
• Oxalis tenuifolia
• Oxalis texana
• Oxalis tetraphylla – Me đất đỏ, me đất hồng bốn lá, chua me bốn lá, chua me thập tự sắt, cỏ ba lá may mắn. Không là loài bản địa nhưng đã du nhập vào Việt Nam.

Lá của Oxalis enneaphylla cũng từng được các thủy thủ ăn khi họ đi thuyền vòng quanh Patagonia để làm nguồn vitamin C chống bệnh thiếu vitamin C.

Tại Ấn Độ, lá của Oxalis corniculata cũng được ăn theo mùa, bắt đầu từ tháng 12 hay tháng 1 hàng năm. Người Bodo ở đông bắc Ấn Độ đôi khi nấu món cà ri cá với lá của loài chua me đất này. Lá khô của O. acetosella đôi khi cũng được dùng để pha trà để có hương vị chanh.

Nguồn axit oxalic

alt=|trái|nhỏ|[[Axit oxalic, một độc tố tìm thấy trong nhiều loài chua me đất và các loài thực vật ăn được khác.]] nhỏ|phải|Chua me đất bốn lá ([[Oxalis tetraphylla|O. tetraphylla) được trồng trong chậu.]] nhỏ|phải|[[Oxalis versicolor (chua me kẹo ba toong) trồng tại New Zealand.]] Một đặc trưng của các thành viên thuộc chi này là chúng chứa axit oxalic (tên gọi của nó được đặt cho chi này), làm cho lá và hoa có vị chua, làm cho chúng có tác dụng làm tỉnh táo khi nhai. Với lượng rất lớn, axit oxalic có thể bị coi là hơi có độc, can thiệp vào các chức năng tiêu hóa và thận. Tuy nhiên, axit oxalic cũng có mặt trong các loại thức ăn phổ biến hơn, như rau nhà chùa (Spinacia spp.), bông cải xanh, cải Brussels, bưởi chùm, hành tăm và đại hoàng v.v... Đồng thuận khoa học nói chung cho rằng rủi ro về độc tính tuyệt đối, ngộ độc thực tế với axit oxalic ở người với chức năng thận bình thường là "rất khó xảy ra".

Trong khi bất kỳ loài thực vật nào chứa axit oxalic, như Oxalis, là có độc đối với con người ở một liều lượng nhất định, thì Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (NIH) lưu ý rằng axit oxalic có trong nhiều loại thực phẩm trong siêu thị và độc tính của nó nói chung có ít hoặc không gây hậu quả gì cho người ăn các loại thực phẩm đó.

Trong quá khứ, người ta từng chiết các tinh thể calci oxalat để sử dụng trong điều trị một số bệnh, cũng như trong vai trò của một muối gọi là sal acetosella hay "muối chua me" (còn được biết đến như là "muối chanh"). Các đầu rễ củ oca đang phát triển được che phủ bằng chất quét phủ huỳnh quang giàu harmalin và harmin dường như tiêu diệt các loài sâu bọ phá hại. Các loài chua me dường như có khả năng sống tốt trong đất tích tụ nhiều đồng.

Hình ảnh