✨Bia Xá Lợi Tháp Minh

Bia khắc Xá Lợi Tháp" là bia đá chữ Hán có niên đại cổ nhất được tìm thấy tại Việt Nam hiện nay, bia khắc năm 601 niên hiệu Nhân Thọ thứ nhất đời Tùy Văn Đế. Tấm bia được công nhận là Bảo vật quốc gia của Việt Nam vào đợt 2 năm 2013. Bia hiện được lưu trữ tại Bảo Tàng tỉnh Bắc Ninh. Bia này ghi việc Hoàng đế Nhà Tùy cho rước Xá Lợi đến các châu để xây tháp, thờ phụng, ở Giao Châu thì Xá Lợi được đem đến một ngôi chùa tên là chùa Thiền Chúng.

Phát hiện tấm bia

Năm 2004, ông Nguyễn Văn Đức (thôn Xuân Quan, xã Trí Quả, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh) đào đất làm gạch ở gần khu vực Chùa Xuân Quan (Chùa Dàn), đã va phải một vật rất cứng. Đó chính là tấm bia Xá lợi tháp minh. Khi đó, bia gồm hai phần úp khít vào nhau, được kết dính bằng một chất nào đó chưa rõ, phải dùng mai đào đất mới tách đôi được. Bia được tìm thấy cùng một hòm đá cũng bao gồm phần nắp và phần thân. Ông Đức sau đó mang tấm bia này cất giữ đến năm 2012. Trong thời gian này, ông có cho một vài người biết đôi chút chữ Hán Nôm xem.

Vị trí ông Đức phát hiện bia đá và một số di vật khác ở khu đồng Sau Chùa (khu vực này xưa thuộc đất chùa), cách chùa Xuân Quan hiện nay 20m.

Nội dung văn bia

Dòng đầu trên bia khắc bốn chữ "Xá lợi tháp minh" (Ghi khắc Xá lợi tháp), dòng thứ 2 ghi khắc "Duy Đại Tuỳ Nhân Thọ nguyên niên tuế thứ Tân Dậu thập nguyệt Tân Hợi sóc thập ngũ nhật Ất Sửu" (lạc khoản đề ngày tháng). Nội dung cơ bản phiên âm và lược dịch như sau

Bên cạnh đó, việc nắp bia và bia được kết dính bằng một chất đặc biệt cũng được phát hiện tại Trung Quốc. Sự thống nhất trong nội dung minh văn với các tấm bia tìm được tại Trung Quốc cũng như sự trùng khớp thông tin (ngày 15 tháng 10 năm 601, xây tháp tại chùa Thiền Chúng ở Giao Châu) với các tư liệu khác như "Quảng hoằng minh tập" và "Cảm ứng lục" có thể khẳng định: Tấm bia vừa được tìm thấy tại Bắc Ninh chính là minh văn "Nhân Thọ xá lợi tháp" được khắc cùng với sự kiện xây dựng tháp xá lợi tại chùa Thiền Chúng ở Giao Châu năm 601. Như vậy đến khi đào được bia này có thể nói rằng đã tồn tại việc dựng tháp, rước xá lợi tại chùa Thiền Chúng ở thôn Xuân Quan chứ không phải tại chùa Pháp Vân như "Thiền uyển tập anh" phỏng đoán. Chùa Thiền Chúng ghi trong bia mộ tháp được xây dựng từ đó, sau khi bị đổ nát quá lâu ngày nên đã bị lãng quên trong lịch sử và sau này chỉ còn được biết đến với tên mới là chùa Huệ Trạch.

Giá trị tấm bia

Đây là văn bia hiện còn lưu giữ được có niên đại cổ nhất Việt Nam. Niên đại 601 của văn bia này sớm hơn 17 năm so với tấm bia Đại Tùy Cửu Chân quận Bảo An đạo tràng chi bi văn có niên đại năm 618, được Giáo sư Đào Duy Anh phát hiện tại Thanh Hóa năm 1960.

Bia cũng mang một thông tin quan trọng đó là huyện Long Biên, xứ Giao Châu, góp phần minh chứng cho các tư liệu, sử sách và các công trình nghiên cứu khoa học từ trước đến nay vẫn tranh luận về vị trí của thành Long Biên thời Bắc thuộc. Tấm bia đã xác định vị trí của Long Biên hoặc ở vùng Luy Lâu hoặc chính là Luy Lâu.